آسیب شناسی مختصر از وضع موجود مساجد ایران

برگرفته از کتاب ارزشمند ، مدیریت راهبردی مساجد ،تألیف؛دکتر مهدی ناظمی- دکتر محمدتقی امینی- حمید شریفی زارچی

۱- بر اساس آمار منتشر شده در سال ۱۳۸۱درکشور پهناور ایران جمعاً ۶۲۰۰۰ مسجد وجود دارد. درصد ساخت و ساز مسجد درسالهای ۵۵ الی ۶۰ بیش از دورههای دیگر بوده و سالهای بعد سیرنزولی داشته‌اند.

۲- مساجد ایران سرمایه عظیمی هستند که علاوه برجایگاه متعالی و منحصربه فرد خود سرمایه مادی قابل‌توجهی را تشکیل داده‌اند. ۱۷ میلیون مترمربع زمین در بهترین نقاط شهری و روستایی با ۳۴ میلیون متر مربع زیربنا و تجهیزات، سرمایه ملی به ارزش هزاران میلیارد ریال می‌باشد.

۳- از مجموع مساجد موجود تنها یک سوم آن دارای امام جماعت ثابت هستند و بقیه یا فاقد امام جماعت‌اند یا تعطیل شده‌اند.

۴- وضعیت اقامه نماز که اصلی‌ترین کارکرد مسجد است به شرح زیراست . درصد ناچیزی از مساجد به اقامه نماز صبح می‌پردازند (کمتر از ۱%) و مساجدی که نماز مغرب را اقامه می‌کنند در اکثریت قرار دارند مع‌الاسف مساجدی که در آن اقامه نماز جماعت نمی‌شود تعطیل یا راکد هستند.

۵- ائمه جماعات از جهت مادی تأمین نمی‌گردند لذا آنان ترجیح می‌دهند در شرکتها، ادارات، کارخانجات و مکانهای نظامی و انتظامی اقامه جماعت کنند. گاهی اوقات ائمه جماعاتی هستند که پس از پنجاه سال اقامه جماعت با منزل اجاره‌ای به سختی امرارمعاش می‌کنند.

۶- این ارزشهای مادی و معنوی که سرمایه عظیم ملی و میراث گذشتگان است به حال خود رها شده‌اند. مرکزیتی که بتواند مستمراً امور مساجد را مطالعه و بررسی نموده، سیاستگذاری کند موجود نیست. در عین‌حال نهادها و ارگانهای مختلفی در مساجد حضور دارند و بدون هماهنگی کامل مشغول فعالیت هستند.

۷- سالانه مبالغی از بودجه عمومی کشور به مساجد اختصاص می‌یابد که سازمان اوقاف و امورخیریه، مرکز رسیدگی به امور مساجد، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ستاد عالی نظارت بر کانونهای فرهنگی هنری مساجد، بسیج سپاه پاسداران، ستاد امر به معروف و نهی از منکر و استانداریها و فرمانداریها این اعتبار را هزینه می‌کنند.

۸- در سالهای پس از انقلاب اسلامی بر اثر رشد جمعیت بسیاری از شهرکهای جدید فاقد مسجد هستند و نسبت بین افزایش جمعیت و تعداد مساجد رعایت نشده است. دسترسی مردم به مسجد با سهولت همراه نیست.

۹- جمعیت نمازگزاران مساجد با رشد زیاد همراه نمی‌باشد. در بعضی از مساجد فقط افراد مسن حضوردارند و از جوانان خبری نیست. حتی بعضی از مساجد که روزی محور فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی بودند امروز نقشی در این امور ندارند و جوانان حتی برای دعا و نیایش و اقامه نماز از مساجد استفاده نمی‌کنند. علت فقدان حضور جوانان و کاهش جمعیت مساجد به موارد زیر برمی‌گردد:

۱-۹- کم محتوا بودن برنامه‌های مسجد؛

۲-۹- رفتارهای نامناسب دست‌اندرکاران مسجد اعم از خادم، هیأت امناء، امام جماعت و غیره

۳-۹- عدم نظافت و آراستگی فرشها، در و دیوار و نمای ظاهری مساجد؛

۴-۹- دخالت نادرست جریانهای سیاسی و بعضی ارگانها در امور مسجد؛

۵-۹- اختصاص یافتن مسجد به قشر یا اقشار معین؛

۶-۹- ناتوانی در پاسخگویی به شبهات و مسائلی که جوانان با آن روبرو هستند.

۱۰- کاهش مشارکت مردم در امور اجتماعی و عام‌المنفعه. طبیعتاً اگر مسجد در منطقه خود تأثیر گذار نباشد و محیط مناسبی جهت عبادت و تفکر به حساب نیاید مردم در ساخت و ساز و اداره‌ی آن مشارکت نخواهند داشت. ضعف عملکرد مساجد موجب شده است تا ارتباط دیگر دستگاهها، حتی مدارس اطراف مسجد و نهادهای انقلابی با مسجد ضعیف بوده و فعالیت در مسجد را بیهوده تلقی کنند؛

۱۱- رقبای مساجد از جهت منابع مالی و نیروی انسانی روز به روز قوی‌تر شدند؛ برنامه‌های متنوع صدا و سیما، فرهنگسراها، ورزشگاه‌ها، پارکها، مدارس، مجالی برای مردم بویژه جوانان جهت حضور در مساجد نگذاشتند؛ و جوانان ترجیح می‌دهند وقت خود را در دیگر مکانها سپری کنند؛

۱۲- برنامه‌ریزان کشور به بهانه دولتی نشدن، اعتبار بسیارکمی را به مساجد اختصاص می‌دهند به ‌گونه‌ای که رقم تخصیصی هزینه آب و برق مساجد را هم تأمین نمی‌کند؛

۱۳ – مساجد ایران با همه تواناییها و شکوه و عظمت و نیروهای خلاق و مؤمن فاقد یک سازمان منسجم است؛ خلأ مرکز متفکر و اندیشمند که امر سیاستگذاری، هدایت و نظارت بر مساجد را به عهده داشته باشد بیش از هر زمانی احساس می‌گردد. به دلیل فقدان یک مرکزیت هوشمند، ساخت و ساز مساجد، اداره‌ی هر مسجد، فعالیت‌های فرهنگی، تأمین نیروی انسانی مسجد بویژه امام جماعت و صدها مقوله دیگر کاملاً سلیقه‌ای انجام داده می‌شود.