ارکان مغزافزاری مسجد – ۲

دنباله مطلب از ارکان مغز افزاری مسجد

۲-۳- فعالان

مقدمه ای در مسئله اداره مسجد

برابر فتوای بیشتر فقها در مورد مسجد، واقف حق تعیین کسی را به عنوان متولی مسجد ندارد. بنابراین، این سوال مطرح می‌شود که پس اداره ی امور مسجد به عهده ی چه کسانی خواهد بود؟ در جواب می توان گفت: چون مسجد از مصادیق اوقاف عام است و شرعاً نیز نمی توان برای آن متولی تعیین کرد، بنابراین سرپرستی اداره ی امور آن در مرتبه ی اول بر عهده حاکم اسلامی است یا نماینده منصوب او و گرنه این مومنین عادل هستند که باید سرپرستی اداره ی امور مسجد را به عهده بگیرند. بنابراین، رسم امروزی را که عده ای از مومنین به عنوان هیات امنا حل و فصل امور مساجد را بر عهده می گیرند؛ علاوه بر اسلامی بودن دارای جنبه های مردمی نیز می باشد و شایسته است آن را حفظ نمود (لطفی، بی تا)

فعالان و کارگزاران مسجد شامل؛

هیات امناء، خادم، خیرین و فعالان فرهنگی اجتماعی خواهند بود که عمده تحقق کارکردهای مسجد بر دوش ایشان خواهد بود. فعالان یا کارگزاران یک مسجد، علاوه بر انجام امور عملیاتی، هم چون بازو و معاون امام جماعت عمل می کنند . از این رو از یک سو ویژگی های فردی این افراد مانند توانمندی های آنها اهمیت پیدا می کند و از سوی دیگر، ویژگی های بین فردی آن ها حایز اهمیت است. در نتیجه، شایستگی های فعالان طبق این توضیحات در دو مولفه ویژگی های فردی و بین فردی طبقه بندی شده است. عناصر توانمندی شخصی، فضایل ایمانی- اخلاقی و انگیزش این افراد (شامل مهارت و دانش، شجاعت، صداقت و وفای به عهد، نیت خدمتگذاری، امانت داری و مسئولیت پذیری، سعه صدر و مدارا و تلاش و پشتکار در مسجد) در مولفه ی ویژگی فردی معرفی شده اند. از آن جهت هم که این افراد، گروه یا تیمی از فعالان اداره ی امور مسجد را شکل می دهند. برخی ویژگی های اثرگذار بر عملکرد گروه مانند همبستگی، برادری و انسجام، وجهه یا اعتبار محلی، احترام و اعتماد متقابل و الفت و محبت بین قلوب آنها به عنوان جمعی از مومنین در ویژگی های بین فردی مطرح شده اند.

انسجام گروه، احساس ما بودن است که اعضای یک گروه را به یکدیگر پیوند می دهد. اعتماد و ایمان متقابل به احساس ما بودن است که اعضای یک گروه را به یکدیگر پیوند می دهد. اعتماد و ایمان متقابل به رفتار و مقاصد دیگران نیز، از جمله عوامل مهم در رفتار یک گروه است. نیت خدمت به خانه ی خدا، از شاخص های مهم این بخش است. ارزش کارها به نیت انجام آنهاست. در فضلیت خدمتگذاری به مسجد، اشاره به این حدیث مناسب است: هر کس مسجدی را جارو کند، خداوند برای او ثواب آزاد کردن یک بنده را بنویسد و هر کس مسجد را غبارروبی کند، خدای عزوجل وی را از رحمتش دوچندان برخوردار گرداند. به طور خلاصه، شایستگی های فعالان مبتنی بر منابع و متون در جدول زیر ارایه شده است. (شاکری و محمدی، ۱۳۸۱،۱۲۷)

ابعاد مولفه ها شاخص ها شایستگی های فعالان ( کارگزاران)

شایستگی‌های فردی

نیت خدمتگذاری- ترجیح نیازهای دیگران- نیت خدمت به خانه ی خدا- صداقت و وفای به عهد- امانت داری- سعه ی صدر- مهارت و دانش- تلاش و پشتکار در مسجد-

شجاعت ویژگی‌های بین فردی

همبستگی- برادری و انسجام- الفت و محبت- وجهه یا اعتبار محلی در حوزه دانش و مهارت که جزو مولفه‌های فردی فعالان مسجدی است باید بیان داشت که فعالان باید فهم درست و عمیقی از حوزه دین و مفاهیم دینی داشته باشند. فعالان خود باید صاحب تحلیل و آسیب‌شناسی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی باشند. ایشان باید افرادی کتابخوان و اهل علم‌آموزی باشند. و در کنار محتواهای مناسب و در طراز کارکردهای مسجد باید از مهارتهای‌ مدیریتی و اجرایی مناسب به منظور به ثمر رساندن اهداف سازمان مسجد نیز برخوردار باشند.

جماعت (مامومین)

شایستگی های جماعت در بخش ورودی های سامانه، در جایگاه منابع و سرمایه ی انسانی مسجد مدنظر قرار می گیرد. یکی از تفاوت های اساسی مسجد با دیگر سازمان های دولتی و خصوصی این است که مرز بین مخاطب (مشتری) و کارکنان در مسجد تا حد زیادی مبهم است و حتی تداخل دارد. افراد به راحتی تداخل دارد. افراد به راحتی بین این دو گروه جابه جا می شوند؛ یعنی، یک فرد ممکن است در عین حال که به عنوان مخاطب به مسجد مراجعه می کند، گاهی نیز به عنوان عضوی داوطلبانه از منابع انسانی مسجد به همکاری در انجام امور مسجد بپردازد؛ چرا که مسجد یک نهاد الهی مردمی است؛ یعنی، جمعی از مسلمانان مبتنی بر یک سری ارزش ها و هنجارهای دینی گرد هم می آیند تا اهداف الهی معنوی خود را محقق سازند. ضمناَ توجه به این نکته ضروری است که در این جمع، قاطبه ی مومنین در قبال مسجد و دست یابی به اهداف مسجد مسوولیت دارند. مثلاً در یک حکم فقهی گفته می شود در صورتی که مسجد نجس شود، طهارت مسجد بر همه ی افراد واجب است. در این فرض، کسی نمی تواند امر تطهیر را فقط به خادم یا مسوولان مسجد واگذار نماید؛ بلکه اقدام برای تطهیر، یک وظیفه ی همگانی (واجب کفایی) است و حتی افراد اقدام به تطهیر را نباید به تاخیر اندازند. در نتیجه شایستگی هایی که برای جماعت در این ناحیه ذکر شده، در سه مولفه قابل تقسیم بندی است. در گام اول، سرمایه ی ایمانی اخلاقی به مثابه ظرفیت معنوی آنها به عنوان اولین مولفه ی شایستگی جماعت در نظر گرفته شده است. در گام بعد، شایستگی هنجاری این افراد در مسجد در قالب رعایت آداب حضور در مسجد قرار دارد. در انتها، ظرفیتی مطرح می شود که این مجموعه ی انسانی برای فعالیت و عملیات در مسجد دارد. از آنجا که این مجموعه ی انسانی ،بخشی از اعضای یک محله هستند مانند یک مجموعه ی جامعه شناختی عمل می کنند، در نتیجه، سرمایه های انسانی اجتماعی آنها اهمیت پیدا می کند. البته اگر چه سرمایه ی انسانی و سرمایه ی اجتماعی، عناصر جداگان ای می باشند؛ ولی برای ساده سازی الگو، در جدول ترکیب شده اند.