اهمیت و ضرورت مسجد

مسجد پایگاه اجتماعی اسلام و نهاد هویت دینی مسلمانان است. البته تاریخ نشان می دهد که این مکان تنها محل عبادت نبوده بلکه مسجد پایگاه مبارزات سیاسی، اجتماعی، مکان برگزاری نمازهای جمعه و جماعت و ذکر و دعا، دانشگاه عمومی مسلمانان و محل تعلیم و تربیت، محل تصمیم گیری و قضاوت، مرکز فرماندهی لشکریان و بسیج نیروها، مکان اجرای حدود اسلامی، فضای ایراد خطابه ها و سخنرانی های مؤثر و ماندگار و نیز محل جمع آوری کمک های مردمی برای گرفتاران و بیچارگان بوده است. اولین اقدام پیامبر اکرم(ص) در مدینه و در آغاز تشکیل حکومت اسلامی، بنای مسجد قبا بود. پیامبر (ص) در ساخت مسجد مشارکت و در جا به جا کردن سنگ ها و بردن خاک و گل کمک می کردند.

این مشارکت علاوه بر اینکه موجب دلگرمی مسلمانان می شد، علاقه آنان را به رهبر و مقتدای خود دو چندان می کرد و در ضمن، تشریح عملی اهتمام به مسجد و ترغیب مسلمانان به حفظ و تعمیر و مرمت مسجد نیز بود. اقدام به ساخت مسجد، در آغاز تشکیل جامعه اسلامی و در شرایطی شروع شد که مهاجرین با مشقّت فراوان و با به جای گذاردن خانه و کاشانه و اموال خویش در مکه، با دست تهی به مدینه آمده بودند و در وضع روحی نامناسبی هم به سر می بردند. انصار مدینه هم که همان اوس و خزرج باشند، اختلافات قبیله ای گوناگونی داشتند، از طرفی، مسلمانان در معرض خطر و تهدید یهودیان مدینه و نیز دشمنان خارجی بودند. منافقان هم خطر بزرگی به شمار می آمدند.

این عوامل دست به دست هم داد و ضرورت تأسیس پایگاهی برای وحدت مسلمانان و نشان دادن عظمت آنها در چشم دشمنان و از سوی دیگر، محلی برای سرپناه بی پناهان و رسیدگی به مشکلات آنان را عیان کرد؛ لذا پیامبر اکرم(ص) هنگام ورود به محله قبا اقدام به تأسیس مسجد قبا و به محض استقرار در مدینه، مسجد النبی را بنا کرد. بنابراین، همان گونه که ساختن مسجد یک ابتکار دینی و عبادی به شمار می رفت، یک تاکتیک سیاسی اجتماعی و یک اسلوب مبارزه عملی علیه تبلیغات داخلی و خارجی دشمنان هم بود. پیامبر صلی الله علیه و آله – از مسجد به عنوان کانونی برای تعلیم و تربیت و هدایت امور اسلام بهره می بردند و مسجد مرکز حکومت و نیز مرجع فکری و محل بحث و تبادل اندیشه بوده است با این تفاسیر می توان گفت که مسجد در احیای نقش ارزنده ای دارد. مسجد این خانه خدا در روی زمین، نهادی است که به امر الهی و به دست مبارک پیامبر بزرگوار اسلام در نخستین روزهای تاسیس حکومت اسلامی، در مدینه بنیان نهاده شد و از همان آغاز همچون دین مبین اسلام، جامع و همه جانبه بود.

بدین ترتیب مسجد که خود یک نهاد تمدن اسلامی بود به زودی، به عنصر مادی و عینی در کنار عنصر فرهنگی اسلام تبدیل شد و در تمدن سازی دخیل گشت و به تدریج با توسعه گسترده تمدن اسلامی جای خود را به عنوان نماد اسلام در سراسر بلاد اسلامی باز کرد به طوری که هر کجا و در هر شهر و قریه ای که مسجدی وجود داشت، آن منطقه جزء قلمرو فکری و فرهنگی و البته گاه سیاسی اسلام شمرده می شد. مساجد با کارکردهای متعددی که داشت، آن چنان در درون جامعه اسلامی نهادینه شد. مومنان آن را در خانه های خویش ترجیح می دادند، در واقع ویژگی اصلی مسجد این بود که هم چون اسلام با همه شوون زندگی مردم سر و کار داشت و البته به همه آنها جهت الهی و دینی می داد و این با روح اسلامی نیز سازگار بود چرا که اسلام جوهره همه فعالیتهای مسلمین در جامعه اسلامی را عبودیت می‌دانست. (فاضلی ،۱۳۸۷ : ۱۰۰ – ۱۰۲)

این نهاد مقدس نیز همانند سایر نهادهای تمدن اسلامی و همچون خود تمدن اسلامی فراز و فرودهای فراوانی را طی کرد تا به زمان حال رسید، روزگاری در دوران صدر اسلام، مسجد قلب تپنده امت و جامعه اسلامی و مقر حاکمیت و حضور بزرگترین فرستاده الهی (ص) و مرکز بی بدیل همه فعالیتها و امور جاری مردم بوده و مردم همه جهت گیری های خود را از آن اخذ می نمودند، پس از ارتحال نبی اکرم (ص) در دوران خلفای راشدین نیز اوضاع تا حدود زیادی به همین منوال بود، اما با به قدرت رسیدن بنی امیه، و حاکمیت آنها بر جهان اسلام توام با انحرافات و بدعتهای فراوانی که در همه ابعاد اسلام اتفاق افتاد، تحولات فراوان نیز در کارکردهای مسجد آغاز گشت و این تحولات منفی به تدریج ادامه بافت تا جایی که در دوران حاکمیت بنی عباس و بعد از آن مرکز جامعه به حاشیه رانده شد و اهم کار کردهای خود را از دست داد و دیگر به پایگاه حاکم بود نه پایگاه حضور مردم. این وضعیت تا دوران حال ادامه یافت و تلاشهای پراکنده و مقطعی برای احیای موقعیت آن نیز ثمری نداشت و اکنون ما وارث این روند تاریخی هستیم. اگر چه انقلاب اسلامی با محوریت مسجد توانست به پیروزی برسد و کلمه حق را در حد توان حاکم سازد، ولی به خاطر عواملی چون سیطره تمدن پوشالی غرب و وجود غرب‌پرستان داخلی نتوانست به آن تمدن آرمانی برسد و وظنه خود را نسبت به این نهاد مقدس به نحو احسن انجام دهد. امروز شرایط متفاوت است و ما اگر بخواهیم نمی توانیم نسبت به شرایط مساعد جامعه بی اعتنا باشیم، امروز در قسمتی از جهان اسلامی انقلابی به پیروزی رسیده است که کانون جوشش آن، مساجد بوده و حکمتی بر سر کار آمده است.

داعیه دار پایه گذاری نظامی مبنی بر احکام اسلام ناب است و الگوی این حکومت، نظام حاکمیت پیامبر (ص) در مدینه النبی است. و کدام نهاد در مدینه النبی مهم تر از مسجد و کدام مکان مرکزی تر و راهبردی تر از مسجد بود؟ مگر می‌شود داعیه تاسیس حکومت اسلامی داشت و به بازگرداندن مسجد به مرکزیت مدیریت جامعه نیندیشید؟ نتیجه این کوتاهی آن شده است که در سه دهه قبل و در آغاز انقلاب، جوانان و نوجوانان روز و شب خود را در مسجد می‌گذراندند و در مسجد تربیت می شدند و از مسجد به جبهه های نبرد علیه استکبار جهانی عزیمت می‌کردند، اما حالا مساجد خالی از جوانان و نوجوانان نسل جدید هستند و شاید همان ها که سی سال پیش مسجدی بوده اند، الان در کهولت سن اعضای اصلی مسجد شده اند. این نکته، صرفا یک آمار جمعیتی نیست بلکه زنگ خطری برای تربیت نسل آینده و فرهنگ برساخته از آن در دهه های آینده است جوانانی که در فرهنگسراها و سینماها و پارک‌ها تربیت ‌می‌شوند مسلما نسبت کمتری با آرمان های انقلاب اسلامی بر قرار می‌کنند و فایده‌مندی کمتری دارند.

بنابراین به نظر می رسد که همه نهادها و مسئولین کشور باید بازنگری جدی در وظایف و ماموریت های خود بکشند و یکی از مهم ترین ماموریت هایشان را ساماندهی به وضعیت مسجد قرار دهند تا ان شاء الله بازگشتی دوباره به مسجد توسط نسل نو داشته باشیم. این مهم صرفا از جهت حل مسائل روزمره نیست بلکه حاصل نتیجه اندیشه ورزی ها و پژوهش های مفصل آن است که برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی نقطه آغاز مسجد است و با مسجد می توان سیر رشد انسان، خانواده و جامعه را تدوین کرد. به عنوان مثال در ابعاد اجتماعی، اموری چون اقتصاد، سیاست، رسانه و … وجود دارد که از باب نمونه در مطالعات تربیتی و رسانه ای، نتایج حاکی از آن است که جمهوری اسلامی برای برون رفت از معضل رسانه‌ای باید دست به دامان مسجد شود. یعنی حتی اگر مساله ما خود مسجد هم نباشد، باز برای حل کردن سایر مسائل نظامات اجتماعی و مخصوصا نظام رسانه ای باید از مساجد کمک گرفت چرا که خداوند برکت و هدایت را در مسجد قرار داده و تنها از این بستر است که محصولات کاملا مفید متولد خواهد شد.