8 دقیقه
برگرفته از کتاب ارزشمند ،ساماندهی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی،تألیف؛دکتر مهدی ناظمی- حمید شریفی زارچی
اطلس مساجد
اطلس، مجموعه نقشه‌هایی است که در موضوعات و مباحث مختلف تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و… تهیه می‌شود. بر این اساس، اطلس فرهنگی می‌تواند شامل اطلاعاتی از ابعاد گوناگون فرهنگ و از حوزه‌های فرهنگی باشد و به نوعی اطلس‌های تاریخی، مذهبی، قوم‌نگاری، زبان و میراث فرهنگی، مرتبط با اطلس فرهنگی هستند.
از آن‌جا که فرهنگ مرتبط با انسان، گروه‌ها و جامعه انسانی است، لازم است تا این گروه‌ها از نظر توزیع مکانی و فضایی، مورد بررسی قرار گرفته و سپس اطلس آن تهیه شود.
بنابراین اطلس فرهنگی کشور؛ شامل اطلاعات مکانی- فضایی مرتبط با حوزه فرهنگ است که می‌تواند در یک یا چند موضوع مرتبط با فرهنگ و مسائل فرهنگی تهیه شود[۱].
در همین ارتباط، به نظر می‌رسد نکاتی که باید در تهیه اطلس فرهنگی کشور در نظر داشت عبارت‌اند از:
۱- عناصر و مؤلفه‌های فرهنگی (مادی و معنوی) مورد نظر، تعیین شود[۲].
۲- دوره زمانی مشخص گردد. چون در دوره‌های مختلف، ظهور و توجه به مؤلفه‌های فرهنگی ممکن است دارای فراز و نشیب باشد[۳].
۳- محدوده‌های مکانی مورد مطالعه برای اطلس فرهنگی کشور هم‌چون استان‌ها، شهرستان‌ها و شهرها و… مشخص گردد،[۴] که نواحی فرهنگی بر اساس یک وجه تمایز و مشخصه که با سایر مناطق و نواحی کشور از نظر فرهنگی متمایز است، مشخص و بر اساس مشترکات فرهنگی آنها اطلس آنها تهیه شود. در واقع با این کار می‌توان پهنه‌بندی فرهنگی کشور را انجام داد.
۴- نقشه‌های فرهنگی به تفکیک عناصر فرهنگی مورد مطالعه آورده شود و در ذیل آن توضیح مختصری راجع به آن موضوع فرهنگی شرح داده شود؛ مثلاً نقشه زبان گفتاری و…
۵- نقشه‌ها به صورت ساده و بدون ذکر سایر پدیده‌های جغرافیایی بیاید، یعنی اینکه نیازی به ارائه یک نقشه پیچیده با مقیاس و موضوعات مختلف در آن نقشه نیست.
اطلس فرهنگی کشور باید به همراه اطلس دستگاهها و واحدهای فرهنگی مورد توجه قرار گیرد.
اطلس دستگاههای فرهنگی
موضوع هماهنگی دستگاههای فرهنگی کشور با این گستردگی و تنوعی که فعالیتهای فرهنگی دارد، موضوعی است که همواره از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار بوده و خواهد بود.
آیتالله العظمی خامنه ای (دام ظله)، مهندسی فرهنگی کشور را در سال ۱۳۸۱ به عنوان مأموریت اصلی برای شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح فرمودند.
با مهندسی فرهنگی کشور، باید همه دستگاههای کشور و بخصوص دستگاههای فرهنگی کشور هم جهت و هم آهنگ و هم هدف شوند تا علاوه بر امکان مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن بتوان، آرمان‌های انقلاب اسلامی را محقق نمود و زمینه‌های پیروزی جهانی انقلاب اسلامی را فراهم ساخت.
واحدهای فرهنگی کشور عهدهدار تولید کالا و محصولات و خدمات فرهنگی مورد نیاز جامعه می باشند. تأسیس و تشکیل این واحدها در مناطق و شهرها و روستاهای کشور باید متناسب با توزیع جمعیت و نیازهای آنان به کالا و محصولات و خدمات فرهنگی باشد. بنابراین ترسیم اطلس واحدهای فرهنگی کشور امری است که اهمیت و ضرورت فراوانی در مدیریت کلان دستگاههای فرهنگی دارد.
بدیهی است سامانی که دستگاههای فرهنگی و واحدهای تابعه آنها دارند، سامانی نیست که با نقشه از پیش طراحی شده، شکل گرفته باشد. لذا با کاستی‌ها و عدم تعادل و توازن و تناسب همراه است.
ساماندهی دستگاههای فرهنگی و واحدهای تابعه آنها که لازمه ساماندهی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی است، مستلزم آن خواهد بود که در قدم اول وضع موجود به خوبی روشن شود و ضعف‌ها و نقص‌های آن به خوبی احصاء گردد.
قریب به ۶۷ دستگاه فرهنگی در کشور وجود دارد که هر یک از آنان دارای واحدهای فرهنگی مختلف و متعددی برای انجام وظایف محوله به خود میباشند. این واحدها یا مراکز فرهنگی که در خط مقدم جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی باید ایفای وظیفه و نقش کنند و به صورت منسجم و متعدد و در کنار هم، فعالیتهای فرهنگی را انجام دهند.
در صورتی که تداخل و تعارض در انجام فعالیتهای آنها باشد بدیهی است که دشمنان انقلاب اسلامی از همین عدم هماهنگی و عدم یکپارچگی بهره برده و راه نفوذ پیدا می‌کنند و به مبانی و اصول فکری وا عتقادی و ایمانی مردم ضربه می‌زنند.
در این راستا ترسیم اطلس دستگاههای فرهنگی کشور لازم و ضروری است. در واقع اطلس دستگاههای فرهنگی کشور، نقشه وضعیت موجود دستگاههای فرهنگی کشور بوده و گویای تعداد و ترکیب دستگاههای فرهنگی از نظر کارکرد در هر حوزه جغرافیایی کشور است.
به بیان ساده‌تر، اطلس دستگاهها و مراکز و واحدهای فرهنگی کشور، مشخص می‌کند که چه واحد فرهنگی، چه تعداد، برای انجام چه فعالیت هایی، با چه تعداد نیروی انسانی و امکانات در کدام روستا و شهر و استان و حتی در کدام عرض و طول جغرافیایی وجود دارد و به ارائه خدمات و محصولات فرهنگی می‌پردازد.
بدیهی است تا زمانی که این اطلس به صورت کامل ترسیم نشود نمی‌توان به خوبی دریافت که آیا واحدهای فرهنگی که تاکنون در کشور تأسیس شده‌اند از نظر تعداد و ترکیب، دارای تعادل و توازن میباشند یا خیر؟
در پی ترسیم اطلس واحدهای فرهنگی است که می‌توان نسبت به ترسیم نقشه آمایش واحدهای فرهنگی در کشور برای یک افق زمانی معین و پیش رو، فرضاً ده سال و یا بیست سال اقدام نمود.
متأسفانه تاکنون در کشور اطلس واحدهای فرهنگی کشور به صورت جامع و کامل و دقیق ترسیم نشده است هنوز نظام آماری کشور توفیق آن را نیافته است که اطلاعات و داده‌های حوزه فرهنگ کشور را به خوبی شناسایی و نسبت به جمع‌آوری و تنظیم و تحلیل آنها اقدام کند.
اطلس دستگاهها و واحدهای کشور، گویای تعداد و ترکیب موجود بوده و بدیهی است که در این تعداد و ترکیب به موجب آنکه این دستگاهها و واحدها با نقشه‌ای از پیش طراحی و تصویب شده انجام نشده‌اند، عدم تعادل و توازن وجود داشته باشد. با مهندسی فرهنگی کشور و ترسیم نقشه‌های آمایش برای هر دسته از این دستگاهها و واحدهای مختلف می‌توان نسبت به ایجاد تعادل و توازن لازم در انجام مجموعه فعالیتهای لازم برای تحقق اهداف، اقدام نمود. چنین امری در خصوص همه دستگاهها و واحدهای مختلف کشور موضوعیت دارد. برای همه دستگاهها و واحدهای فرهنگی کشور نیز ضرورت دارد که نخست اطلس آنها ترسیم شده و سپس نقشه آمایش آنها تهیه و پس از تصویب به اجرا گذاشته شود.
برنامه ریزی برای مساجد، مستلزم آن است که اولاً کارکرد مساجد را به درستی همانگونه که در آموزه‌های اسلامی و در کلام و اندیشه امام خمینی (ره) و آیتاللهالعظمی خامنهای (دام ظله) آمده است، مشخص شود. ثانیاً وضعیت موجود مساجد که عمدتاً به برکت اعتقاد و ایمان و تلاش مردم مؤمن کشورمان به صورت داوطلبانه احداث و اداره شده اند، مشخص گردد و ثالثاً وضعیت مطلوب براساس شاخص هایی معین و مصوب تعیین و تصویب شود.
ترسیم اطلس مساجد نخستین گام است. با ترسیم این اطلس، عدم تعادل و توازن موجود، روشن می‌شود. تاکنون اطلس جامعی از مساجد کشور ترسیم نشده است و اطلاعات جامع و کاملی از آنها در دسترس نمی‌باشد تا چنین کاری به انجام نرسد، ترسیم نقشه آمایش آنها هم امکان پذیر نخواهد بود. دستگاههای متعددی که در حوزه مسجد دارای وظیفه و مسئولیت میباشند، اقدامات پراکندهای انجام دادهاند ولی دستگاه خاصی که عهدهدار تشکیل بانک اطلاعات مساجد کشور و ترسیم اطلس آن بشود، مشخص نشده است. یکی از اقدامات کاملاً ضروری و اولیه این است که وضعیت کنونی مساجد از ابعاد مختلف روشن و مشخص گردد سئوالات زیادی در مورد وضعیت و عملکرد مساجد وجود دارد که بدون داشتن اطلاعات کامل نمی‌توان بدان پاسخ گفت.
فرضاً یکی از این سئولات این است که آیا تعداد مساجد موجود کشور، کفایت از سهولت دسترسی عموم مردم برای اقامه نماز جماعت می‌کند؟ اگر کفایت نمی‌کند چه تعداد مسجد، از کدام نوع، در کدام نقطه از کدام شهر یا روستا و یا جاده با چه وسعت و امکاناتی باید احداث گردد؟
سلسله سؤالاتی از این دست وجود دارد که بدون وجود اطلس جامع مساجد کشور، نمی‌توان بدان پاسخ گفت یکی از علت هایی که به موجب آن تاکنون به این مهم پرداخته نشده است، این بوده که جایگاه سازمانی متولی انجام این مهم مشخص نبوده است. هر یک از سازمان‌های خدمتگزار مساجد کشور، اقداماتی انجام داده اند ولی در مجموع حاصل اقدامات انجام پذیرفته، کفایت نمی‌کند.
آمایش مساجد
در فرهنگ لغت لاروس، آمایش چنین تعریف شده است: «بهترین نوع توزیع جغرافیایی یک فعالیت، با توجه به منابع طبیعی و انسانی».
در فرهنگ اقتصاد در امور اقتصادی- اجتماعی معاصر، تعریف آمایش را به شکل دیگری ارائه نموده است: “سیاستی که هریک چارچوب جغرافیایی معین در پی بهترین توزیع ممکن جمعیت بر حسب منابع طبیعی و فعالیتهای اقتصادی می باشد” (عندلیب، ۱۳۸۰: ۱۱).
آمایش به عنوان یک رویکرد، برخوردی است فضایی که توأمان، برخوردار از چهار ویژگی زیر است:
۱) جامع‌نگری (جامعیت انضباط های اساسی توسعه)
۲) کل‌گرایی (رعایت سطح راهبردی مباحث)
۳) دورنگری (التزام به افق زمانی مشخص)
۴) نتیجه‌گیری فضایی یا جغرافیایی (در حد جهت گیری های کلی بدون تعین های مکانی).
با این اوصاف، با کنار هم قرار دادن پارامترهای تعاریف ارائه شده از، وظائف و شمول یک آمایش به شرح زیر، قابل جمع‌بندی می‌باشد:
– به عنوان مرجع تنظیم دیدگاهِ دراز مدت رشد و توسعه در عرصه موردنظر؛
– ارائه‌دهنده راهبردهای توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی؛
– مکان‌یابی برای فعالیتهای مشخص موردنظر؛
– فعالیت‌یابی برای مکان‌های مشخص؛
– ارائه راهبرد کلی توزیع جمعیت و فعالیت موردنظر در یک پهنه سرزمینی؛
– ارائه الگوی توسعه فضایی و الگوی چگونگی اسکان جمعیت؛
– ارائه نظام مدیریت پراکنده‌گی سرزمینی در قبال فعالیت موردنظر؛
– حفاظت از محیط مادی و معنایی زیست انسانی.
بهعبارتی منظور از آمایش؛ رسیدن به مطلوب‌ترین توزیع ممکن، با مناسب‌ترین شکل توزیع فعالیتهای مرتبط با موضوع آمایش است، که معمولاً در جوامع ساخت‌یافته، برای برنامه‌ریزی و تمهید یک زیست جمعیِ مناسب، از آن در عرصه‌های مختلف زیستی و تمدنی، بهره‌گیری می‌گردد، مانند اقدام به انجام آمایش سرزمینی که برای نیل به مطلوب‌ترین گونه توزیع جمعیت، توسط بهترین شکلِ توزیع فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در پهنه زیستی موردنظر، صورت می‌پذیرد.
آمایش فرهنگی به معنای بهره‌برداری بهینه از امکانات و خدمات فرهنگی در راستای بهبود و ارتقاء وضعیت شاخص‌های فرهنگی در قلمرو جغرافیایی خاص است، که البته در این مسیر، مزیت‌های فضای طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی و سیاسی هم، قابلیت ساماندهی و نظام‌بخشی خواهند داشت، و این کار با هدف ایجاد رابطه منطقی بین توزیع جمعیت و انجام فعالیتهای فرهنگی، و با توجه به ویژگی‌های فضایی مناطق مختلف کشور که واحدهای فرهنگی در آنها باید جانمایی و استقرار یابند، صورت می‌پذیرد.
بر همین اساس، نقشه آمایش واحدهای فرهنگی گویای این خواهد بود که چه فعالیت و خدمات فرهنگی، به چه مقدار و حجمی، با چه امکانات و نیروی انسانی، در کدام پهنه جغرافیایی، با چه پراکنده‌گی و برحسب چه تعداد جمعیت، باید وجود داشته باشد.
مهندسی فرهنگی کشور، ایجاد هماهنگی و انسجام و هم‌جهت‌سازی دستگاههای کشور اعم از دولتی و غیردولتی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی در باب فرهنگ و ارزشهای اسلامی است. اصلی‌ترین نکته‌ای که در مهندسی یک نظام یا سیستم در سطح کلان یا خرد وجود دارد پاسخ به این سوال است که جزء اساسی یا زیرسیستم محوری در آن نظام و یا سیستم کدام است؟ در نظام اسلامی، جایگاه محوری، مسجد است. نظام اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی را جز بر محور مسجد نمی‌توان طراحی و مهندسی نمود. مسجد باید محور هر محله‌ای در شهرهای کشور اسلامی باشد و بر حول این محور واحدهای ارائه دهنده خدمات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به مردم محله سامان بپذیرند. بنابراین مهندسی فرهنگی کشور باید بر محور مسجد انجام شود.
بخش زیادی از کاستی‌های عملکردی نظام جمهوری اسلامی بدان برمی‌گردد که طراحی و مهندسی و مدیریت زیرنظام‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر اساس الگوهای تقلیدی و وارداتی و ناسازگار با فرهنگ و ارزشهای اسلامی صورت گرفته است.
باید نسبت به نوسازی و بازسازی و مهندسی مجدد این نظامها با رویکرد اسلامی و انقلابی و بر محور بازگرداندن نهادهای فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی دینی به جایگاه اصلی خود، اقدام نمود. چرا که در این تردیدی نیست که قوام و دوام انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی درگرو نقش آفرینی ولایت فقیه و نهاد تحول آفرین روحانیت و تقویت سنگر اصیل مسجد می‌باشد. لذا غفلت غیرقابل اغماضی که در عمل حاصل شده است را باید به جد جبران نمود.
نقش‌آفرینی مسجد در استمرار و استحکام نظام جمهوری اسلامی ایران و نیز در ادامه وظیفه ذاتی آن در توسعه و بسط انقلاب اسلامی و هدایت و پشتیبانی معنوی و فراهم‌سازی بستر و زمینه‌های ایجاد جامعه نمونه اسلامی، ضرورتی تام دارد، برای اجرایی کردن منویات امام خمینی (ره) و آیتاللهالعظمی خامنهای (دام ظله) به عنوان رهبران نظام اسلامی، لازم است اقدامات مؤثری در زمینه آمایش مساجد در سطح شهرها و روستاها صورت گیرد.
نقشه آمایش واحدهای فرهنگی کشور به ویژه مساجد، گویای این خواهد بود که چه واحد فرهنگی، به چه تعداد، با چه کیفیت و با چه نیروی انسانی و امکاناتی، در کدام نقطه از کشور اعم از روستا و شهر و حتی در کدام محله از روستا یا شهر، بر حسب چه تعداد جمعیت، باید وجود داشته باشد.
بدین ترتیب است که می‌توان برنامه‌های کلان و برنامه‌های پنج ساله کشور و برنامه‌های سالیانه هر دستگاه را به خوبی و به درستی تهیه و تصویب نمود و عدم تعادل و توازن موجود در واحدهای فرهنگی و به تبع آنها در فعالیتهای فرهنگی را جبران نمود.
زمانی که نقشه آمایش واحدهای فرهنگی کشور ترسیم شد و به تصویب قرارگاه اصلی فرهنگی کشور رسید، آنگاه می‌توان گفت که اصلی‌ترین قدم اولیه برای ساماندهی جبهه فرهنگی انقلاب برداشته شده است.
با این حال، هنوز نقشه آمایش مساجد کشور ترسیم نشده است تا عموم مردم با همکاری دستگاههای ذیربط در حوزه مسجد، قادر باشند به تکالیف دینی خود ودستگاهها به وظایف و مسئولیتهای خود برای رسیدن به وضعیت مطلوب، در قالب برنامه های بلندمدت اقدام کنند.
[۱]. در واقع می‌تواند نقشه‌هایی مجزا و با موضوعات خاص مثل؛ توزیع کتابخانه‌ها، پراکنش مراکز فرهنگی؛ مانند مساجد، کانون‌ها و مؤسسات فرهنگی، فرهنگ‌سراها، سینماها و میزان و ترکیب مراجعان به آنها، و… را شامل باشد، و مشخص کند که چه واحد فرهنگی، به چه تعداد، برای انجام چه فعالیت‌هایی، با چه تعداد نیروی انسانی و امکانات، در کدام طول و عرض جغرافیایی باید وجود داشته و به ارائه چه خدمات و محصولات فرهنگی بپردازد.
[۲]. what
[۳]. when
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.