سير تطورات تاريخي مسجد 3
به اشتراک بگذار !
برگرفته از کتاب : ساماندهي جبهه فرهنگي انقلاب اسلامي ، نوشته دکتر مهدي ناظمي اردكاني وحميد شريفي زارچي
پس از انحرافات پيش آمده در دوره فتوحات و خلفاي پس از رسول اكرم (ص)، دوره ركود طولاني اي بر مساجد حاكم مي‌شود و انحرافات پيش آمده در مساجد نهادينه مي‌شوند. بسياري از كاركردهاي مسجد در اين دوره رو به افول مي‌گذارند و به حاشيه مي‌روند و يا در موضعي غير از موضع حق به كار مي‌روند. كاركرد سياسي مسجد يكي از اين موارد است كه شرح آن پيش از اين گذشت. حتي برخي از كاركردها كه ربطي به معادلات قدرت ندارند، مانند كاركرد علمي- آموزشي مسجد، بر اثر عواملي چون ظهور رقيبان جدي (مدرسه و مكتب) يا اعتقاد به بي حرمتي به مسجد در صورت برگزاري جلسات درس و بحث در آنها، به حاشيه رانده مي‌شوند . البته، برخي از كاركردها جايگاه خود را همچنان حفظ مي‌كنند. كاركرد نيايشي- عبادي مسجد، هميشه و در همه ادوار حضور داشته است. همچنين كاركرد قضايي مسجد در اغلب دوران‌ها از جمله اين دوره حضور دارد. به گفته مورخان، مسجد هيچ گونه نقش اساسي خود را در برگزاري مجالس حكم و قضا و تشكيل جلسات ديوان مظالم و رسيدگي به تخلفات و امور قضايي از دست نداد و خلفا و امرا در روزهاي معيني از هفته، شخصاً در مسجد حضور مي‌يافتند و به اين امور مي‌پرداختند (ابراهيم حسن، 1369: 400). همچنين رويه معماري غير اسلامي و بدعت‌هاي مغاير با سنت پيامبر (ص) در ساخت مسجد، در اين دوره نيز ادامه دارد. اغلب مساجد تاريخي جهان اسلام در سده‌هاي مختلف، نشانه هايي از انحرافات نهادينه شده در معماري اصيل ديني را دارند. اين مسأله در مساجد بزرگ ايران نيز ديده مي‌شود. مساجد تاريخي مربوط به دوران حكومت سلسله هايي چون زنديه در شيراز يا صفويه در اصفهان و…، اثري از سادگي و بي آلايشي مسجد رسول اكرم (ص) را ندارند و سرشار از نقش و نگار و نمادهايي چون مناره‌هاي بلند و گنبدهايي هستند كه اصولاً در معماري ساده صدر اسلام جايي نداشته و گاه از آنها نهي نيز شده است. در مجموع اين دوره را مي‌توان دوره ركود مسجد و تقليل كاركردي آن دانست (لب خندق، 1392: 157).
