مسجد در نگاه امام خامنه ای۱

رهبر معظم انقلاب اسلامی مسجد را محور و نقطه کانونی همه فعالیتهای جامعه اسلامی می دانند. مسجد از منظر ایشان «پایگاه دین است». ایشان با یادآوری اولین اقدام نهادسازانه پیامبر بزرگوار اسلام هنگام ورود به مدینه یعنی ساختن مسجد، اهمیت و ضرورت این نهاد مهم را گوشزد می کنند. ایشان با اشاره به بیانات قرآن مجید در اولویت داشتن پرداختن به امر نماز و مسجد در خودسازی و جامعه سازی، نماز را کلیدی ترین عنصر می دانند که به تبع اهمیت نماز، اهمیت مسجد هم کشف می شود .

ایراد برخی منتقدان در مورد اینکه اقتضائات روزگار ما با صدر اسلام متفاوت است و نمی توان امروزه با همان نگاه صدر اسلام به مسجد نگاه کرد، صحیح است ولی با همه این اوصاف، مسجد همچنان می تواند منشا و محور حرکات بزرگ تاریخ ساز باشد . رهبر معظم انقلاب برای جا انداختن اهمیت موضوع و از باب ذکر مثالی عینی، نهضت بزرگ انقلاب اسلامی در ایران را مثال می زنند که خود حاصل فعالیتهای مسجدی بود و مسجد در شکل گیری این انقلاب نقشی محوری و هویت ساز داشت. نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی مخاطب را در فهم «پایگاه دین» بودن مسجد یاری می کند: «یکی از علل پیروزی این انقلاب مبارک در ایران اسلامی – و یا لااقل سهولت این پیروزی – این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علمای اعلام، مساجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم، تربیت، روشنگری افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند و مسجد، مرکزی برای حرکت، آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران فاسد و خودفروخته رژیم طاغوت شد». (۱۹/۱۰/۱۳۷۵)

رهبر معظم انقلاب هوشمندانه به تبیین نسبت حکومت اسلامی با مسجد می پردازند و با مثال زدن کارکردهای مسجد در دوره های طاغوت های ۱۴۰۰ ساله، حکومت اسلامی را مسئول برنامه ریزی و ارتقای کمی و کیفی مساجد می دانند. ایشان معتقدند اگر حاکم اسلامی و مدیران نظام اسلامی برای امر مسجد تدبیر و برنامه ریزی نداشته باشند، دچار غبن و خسران خواهند بود: «در دوره‏های پیش از انقلاب، عالمی به مسجد می‏رفت، نمازی می‏خواند و مسئله‏ای می‏گفت؛ در ایام مخصوص هم یک منبری دعوت می‏شد و سخنرانی می‏کرد. اگر امروز که روز حاکمیت اسلام و ارزش‌های اسلامی است مساجد به همان شکل، بلکه در مواردی با افت کیفی و کمی اداره بشود، آیا این مقتضای حق و مصلحت است؟ آیا این پیشرفت است؟ پس‏ «من استوی یوماه فهو مغبون» یعنی چه؟ ما باید برای مساجد برنامه‏ریزی کنیم». (۱۴/۱۲/۱۳۷۰)

ابعاد کارکردی مسجد

وقتی رهبر معظم انقلاب، مسجد را «پایگاه دین» می دانند، به تبع نقش هویتی مسجد را صرفا عبادت و راز و نیاز با خداوند نمی دانند. عبادت در مسجد رکنی بسیار مهم و اساسی است اما تنها بعد هویتی مسجد نیست. یکی از کارکردهای مسجد، ایجاد اجتماعات و دورهمی هاست. خب اجتماعات در همه تمدن ها و ادیان دیگر هم مرسوم است اما در اسلام این اجتماع و کنار هم جمع شدن، شکل و هویت ویژه تری دارد. جمع شدن مردم حول محور ذکر خدا و بر محوریت نماز ابتکار اسلام بوده است . مسجد از منظر ایشان صرفا کارکرد دورهمی هم ندارد. مسجد، ابعاد متعددی (عبادی، سیاسی، فرهنگی و غیره) دارد که در زیر به بررسی آن ها خواهیم پرداخت. عبادی یکی از مهمترین و اساسی ترین مولفه های وجودی مسجد، مکانی برای عبودیت و بندگی کردن است. اساس دین و اساس خلقت برای عبادت و بندگی بوده است. نماز کلیدی ترین داروی درمان بیماری های فردی و اجتماعی در جامعه اسلامی است. با چنین توصیفی، نما و نمود این این دارو باید در مسجد (مکانی که محل سجود و نماز است) جلوه گر باشد. نورانیت نماز در مسجد بر ابعاد دیگر آن نیز تاثیرگذار است و به اثرگذاری دیگر ابعاد نیز ضریب می دهد؛ یعنی صفا و نورانیت نماز در مسجد باعث می شود سخن سیاسی یا تصمیم اقتصادی هم در مسجد اثرگذارتر و پایاتر و قویم تر باشد: «ذِکر و نماز و نیایش آنگاه که با سامان زندگی اجتماعی درهم می‌آمیزد معجزه‌ی اسلام را در آرایش منظومه‌ی احکام عبادیِ آن آشکار میسازد. مسجد، مظهری از این درهم‌ آمیختگی است.

نماز در مسجد و با جماعت مؤمنان، همگانی نشستن بر گِردِ سفره‌ی میهمانی خداوند است، و این خود، بارِشِ رحمت الهی را انبوه‌تر و دل‌نشین‌تر می‌سازد. به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین میگردد و سخن حق و ‌آموزش دین و اخلاق و سیاست در آن بیش از هر جای دیگر بر دل و جان می‌نشیند و به زندگی فرد و جامعه، سمت و سوی خدائی میدهد.» (۱۹/۷/ ۱۳۹۰) رهبر انقلاب رونق دادن به مساجد و نماز جماعات را یک مطالبه جدی و به عنوان یک حکم ولایی طرح می کنند که مدیران جامعه اسلامی باید بر اجرای آن اهتمام بورزند: «مساجد به عنوان پایگاه‌های معنویت و تزکیه و هدایت، روزبه‌روز گرم‌تر و پررونق‌تر شود و نشان ایمان و عمل و اخلاق اسلامی در گوشه و کنار جامعه از جمله در مراکز دولتی و ادارات و دانشگاه‌ها، همه را به پیروی از تعالیم نورانی قرآن تشویق نماید…». (۱۳۶۹/۳/۱۰)

سیاسی

مسجد از آن جهت که پایگاه دین است، باید به در امور سیاسی نیز نقش آفرین باشد. رهبر معظم انقلاب، بعد سیاسی مسجد را بسیار حائز اهمیت می دانند و با ارجاع به مساجد صدر اسلام و نقش سیاسی آن ها در نظامات سیاسی و اجتماعی آن روزگار، خواهان بازگشت این موضوع به مساجد هستند: «یک نکته‌ دیگر این است که بعضی‌ها مسجد را از مسائل سیاسی می‌خواهند به کلّی برکنار بدارند. … این همان سکولاریسم است. سکولاریسم به‌معنای بی‌دینی نیست، سکولاریسم به‌معنای این است که دین در غیر عمل شخصی، هیچ بُروزوظهوری نداشته باشد. نظام اجتماعی کاری به دین ندارد… دشمنان همین را می‌خواهند. آن دینی که با آن مخالف‌اند، آن ایمانی که با آن می‌جنگند، آن ایمانی است که به ایجاد نظام اسلامی می‌انجامد و اسلام را قدرتمند می‌کند؛ با آن مخالف‌اند. از اسلام می‌ترسند؛ کدام اسلام؟ اسلامی که دارای قدرت است، دارای نظامات است، دارای سیاست است، دارای حکومت است، دارای ارتش است، دارای نیروی مسلّح است، دارای توانایی‌های علمی است، دارای توانایی‌های بین‌المللی [است‌]… آن‌وقت ما بیاییم اسلام را در کانون‌های اصلی خود یعنی مساجد، از مسائل جامعه، از مسائل سیاست، از مسیر جامعه، از مصیر جامعه به کلّی منصرف کنیم؟ این جفای بزرگی است در حقّ مسجد». (۳۱/۵/۱۳۹۵)

رهبر انقلاب علاوه بر نمونه تاریخی صدر اسلام و نقش آفرینی مساجد در امور سیاسی، انقلاب اسلامی ایران را هم به عنوان یک نمونه عینی و معاصر طرح می کنند تا این مهم در ذهن مخاطب جا بیفتد که جایگاه سیاسی مسجد اختصاص به روزگار پیامبر نداشته است. ایشان محور قرار دادن مساجد در انقلاب اسلامی را از ابتکارات و امتیازات امام خمینی (ره) می دانند و معتقدند این کار امام تاثیر زیادی بر قدرت گرفتن انقلاب داشته است. ایشان معتقدند دشمنان اسلام از روزی که مسجد محوریت سیاسی پیدا کرده است و علما از گوشه مساجد به مرکز فعالیتهای سیاسی آمده اند، دشمنی خود را صدچندان کرده اند. دشمنان اسلام با مساجد و علمایی که کاری با سیاست ندارند و مانع چپاولگری و سیاسی کاری ابرقدرتها نمی شوند، مشکلی ندارند: «تا وقتی‏که اسلام فقط در مساجد و در کنج دل‌هاست، تا وقتی‏که اسلام قدم در صحنه سیاست و مبارزه و حکومت و صحنه‏های عظیم بین‏المللی نگذاشته است، مراکز ظلم و طغیان جهانی، از آن احساس خطری نمی‏کنند که بخواهند با آن در بیفتند و پنجه بیندازند. از روزی که نظام اسلامی، پرچم حکومت را در این کشور بلند کرد … دشمنی‌ها هم بیشتر گردید». (۱۳/۵/۱۳۷۵)