نقش‌ها و كاركردهاي مسجد در رشد و تعالي خانواده
به اشتراک بگذار !
برگرفته از کتاب : ساماندهي جبهه فرهنگي انقلاب اسلامي ، نوشته دکتر مهدي ناظمي اردكاني وحميد شريفي زارچي
خانواده به عنوان اصلي ترين نهاد اجتماعي و سنگ بناي شكل گيري جامعه در همه اديان و فرهنگ‌ها از اهميت والايي برخوردار است (ساروخاني، 1370). خانواده نه تنها به وجود نوع انساني استمرار مي‌بخشد، بلكه پايه زندگي سالم فردي و اجتماعي نيز هست. نيازهاي جسمي، رواني، اقتصادي، اجتماعي و معنوي آدمي در سايه خانواده سالم برآورده ميشود. به همين دليل خانواده داراي ابعاد زيستي، عاطفي، اجتماعي و معنوي مي‌باشد. به جهت اهميت اين نهاد مقدس، در طول تاريخ همواره عالمان و مصلحان و نيز اديان گوناگون، سعي در تحكيم آن نموده و قوانين و توصيه‌هايي براي استحكام آن عرضه كرده‌اند. دين اسلام مانند ساير اديان، انسانها را به ازدواج توصيه كرده و خانواده محبوب‌ترين و عزيزترين نهاد بشري معرفي كرده است (مجلسي، ۱۴۱۲). پيامبر اسلام (ص) تشكيل خانواده را بخشي از سنت خود مي‌داند و تأكيد مي‌كند هر كس آن را ترك كند، از روش پيامبر (ص) فاصله گرفته است (همان).
در قرآن كريم و سنت معصومين (عليهم السلام) آيات و روايات فراواني وجود دارد كه در آنها بر آثار مثبت فردي و اجتماعي نهاد خانواده تأكيد شده است كه از جمله آنها مي‌توان به رشد فوق العاده دينداري و كامل شدن شخصيت (مطهري، ۱۳۷۲) اشاره كرد. سلامت خانواده تأثيرات مهمي بر زوجين، فرزندان و كارآمدي فعاليت‌هاي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي جامعه دارد. نارضايتي و ناكامي در ارضاي نيازهاي عاطفي رواني خانواده، جامعه را در معرض آسيب‌هاي زيادي قرار مي‌دهد كه دامنه آن از افسردگي، پرخاشگري و وسواس تا استعمال مواد مخدر و روابط نامشروع جنسي گسترده است. فرزندان چنين خانواده‌هايي نيز، اغلب سرنوشت شوم وناخوشايندي در پيش دارند (شريفي نيا، 1393: 148). روشن است كه بيشتر آثار فردي و اجتماعي خانواده در پرتو برپايي خانواده سالم و موفق شكل خواهد گرفت.
با اين وجود، اكنون حفظ و استمرار خانواده سالم و بي مشكل در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف دشوار شده است. مسجد مهمترين و عالي ترين كانون الهي در جهت رشد و شكوفايي معنوي، معنوي، اخلاقي، فرهنگي و اجتماعي، خانواده‌ها در اعصار مختلف بوده است. اين مكان‌هاي مقدس علاوه بر نقش مهمي كه در عبوديت و بندگي خداوند دارند، مي‌توانند زمينه تقويت همبستگي و تحكيم نهاد مقدس خانواده را نيز فراهم سازند. كم نبوده‌اند كساني كه با رفت وآمد به مسجد، از ضلالت و گمراهي نجات يافته و راه سعادت و نيك بختي را پيدا كرده‌اند. ظرفيت‌هاي مسجد در بازسازي روح و روان مؤمنين به گونه‌اي است كه يك فرد يا خانواده مسجدي، تفاوت آشكاري با افراد يا خانواده‌هاي غيرمسجدي دارند. افراد و خانواده‌هاي مسجدي اغلب مؤمن‌تر، معنوي‌تر، اخلاقي‌تر، مهربان‌تر، با نشاط‌تر، منظم‌تر، باحياتر و در مسائل ديني آگاه‌ترند.
اين امر به خاطر خصوصيات ويژه و منحصر به فردي است كه مسجد واجد آن است و به تدريج در اشخاصي كه با مسجد انس دارند، تجلي مي‌يابد. از اين رو، هر قدر اعضاي خانواده‌ها بيشتر در مساجد حضور يابند، امكان تعالي آنها بيشتر ميشود و آرامش درون خانواده نيز افزايش مي‌يابد (همان: 155). از اين رو، اگر جوامع اسلامي خواستار نظام خانوادگي مطلوب و سرشار از معنويت و اخلاق هستند، بايد به اين كانون‌هاي مقدس و بوستان‌هاي الهي كه در طول تاريخ مهبط عبادت، معرفت و ارزش‌هاي اسلامي بوده اند، بيشتر توجه نمايند و با فراهم آوردن زمينه حضور خانواده‌ها در مساجد، نهاد خانواده را پايدار و مستحكم نموده و از اين طريق با كاهش آسيب‌ها و مفاسد، به ايجاد جامعه اي سالم و پويا كمك كنند (همان: 176).
براساس ارتباط فيمابين مسجد و خانواده و نقش مكملي آنها، مهمترين كاركرد مسجد در ارتباط با خانواده، همان تتميم و به كمال رساندن تربيت ديني انسان و اعطاي حيات طيبه واقعي براي اعضاي خانواده است. در همين ارتباط، مسجد دو كاركرد و نقش كليدي و اساسي را برعهده دارد؛ – آشنايي با ارزش‌ها و نگرش‌هاي ديني (معرفت بخشي) براي رسيدن به تكامل و قدم نهادن در وادي تربيت ديني، نخستين گام كسب «معرفت و آگاهي» از ماهيت و چيستي آموزه‌هاي آن است كه مسجد به عنوان يك ابزار و بستر زمينه‌ساز، نقش به سزايي را در نيل بدين هدف مي‌تواند داشته باشد.
چنانچه مسجد كه در عصر نبوي (ص) و دوره خلفاي راشدين، مجمع نو مسلماناني شد در باب آشنايي با آموزه‌هاي اسلامي و استماع سخنان پيامبر (ص) در باب آيه‌هاي قرآن، تبليغ دين و ابلاغ احكام شرع، و مسائلي از اين قبيل. در واقع، «مسجد» كهن‌ترين دانشگاه اسلامي و اساسي‌ترين پايگاه تعليم در تاريخ اسلام است و البته مسجد در طول تاريخ اين كاركرد را همواره حفظ نموده است و عمده‌ترين و اصيل‌ترين مركز تعليم معارف ديني بوده است. البته در حال حاضر و حسب گسترش روزافزون ساختار نهادي جوامع، نهادهاي زيادي شكل گرفته‌اند كه به صورت مستقيم و يا غير مستقيم از طريق رسانه‌ها در امر تعليم و آموزش معارف و مهارت‌هاي مورد نياز خانواده فعاليت مي‌كنند كه برخي از اين نهادها نه تنها كمك كننده به مسجد نيستند بلكه به دليل رويكردهاي مادي و انحرافي از تعاليم ديني، حتي مشكل‌ساز نيز شده‌اند و خروجي آنها خانواده متعالي مورد پسند اسلام نيست و لذا بحث از جايگاه مسجد در معرفت‌بخشي به خانواده صرفاً جنبه ايجابي ندارد بلكه حسب ضرورت جنبه سلبي نيز به خود گرفته است و در ميدان رقابت سنگين موجود كه رقباي آن با تمام تلاش سعي در شكل دهي به خانواده به نحو ديگري دارند، مسجد وظيفه دارد علاوه بر اعطاي معرفت اصيل، معارف بدلي را نيز شناسائي و خنثي نمايد. (ولي زاده، 1393: 65).
آشنايي با سبك زندگي اسلامي و آموزش عملي تربيت ديني (الگوسازي) مسجد مكاني است براي تمرين خلق و خوي پسنديده انساني، زيرا خداوند مي‌فرمايد: «فيه رجال يحبون ان يتطهّروا» (توبه: 108). در مسجدي كه براساس تقوا و پارسايي تأسيس شده باشد و برخي آسيب‌هاي مبتلي به نهاد مسجد را نداشته باشند، انسان‌هاي پاكي در آن حضور دارند كه دوست دارند از رذائل و بدي‌ها بدورو پاكيزه باشند اينها افرادي هستند كه اهتمام دارند ارزش‌هاي ديني را حسب آنچه از قرآن و معصومين (عليهم السلام) صادر شده است، در رفتارهاي عيني و عملي خود متبلور سازند و خود را متخلق به اخلاق ديني و مراعي سبك زندگي ديني نمايند و لذا طبيعتاً رفت و آمد با چنين انسان‌هاي پاك و تقوي پيشه‌اي به عنوان بهترين الگوهاي عملي براي خانواده مرتبط با مسجد به شمار آمده و تأثيرات عميق و سريعي بر رفتارهاي خانواده خواهد گذارد (همان: 66).
