مسجد محوری در جامعه اسلامی ۲

برگرفته از کتاب : ساماندهی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی ، نوشته دکتر مهدی ناظمی اردکانی وحمید شریفی زارچی

محوریت مسجد از جهت عبادی:

مسجدها باید طوری در محله مسکونی قرار گیرند که نه فقط در زمان اذان و ادای نماز اول وقت، بلکه در هر ساعت دیگر امکان ورود افراد و راز و نیاز با حضرت حق را داشته باشند و خانه خدا همیشه به روی بندگان خدا باز باشد. محوریت مسجد از جهت فرهنگی- اجتماعی: کودکان، نوجوانان، جوانان و سالمندان ما باید غذای روحی و روانی خود را از فضای روحانی مسجد دریافت کنند. فضاهای جنبی مسجد باید جوابگوی عملکردهای فرهنگی معاصر باشد و به گونه ای مکان یابی و طراحی شود که مردم با بنا و فضای مسجد بیگانه نباشند.

کالبد و فضاها و ابعاد فیزیکی طراحی بخش مسکونی شهرهای اسلامی باید به گونه ای انجام شود که در بهبود روابط اجتماعی شهروندان مؤثر باشد. فضاهای درون بخش مسکونی باید به ارتباط بین افراد جامعه، بهبود روابط اجتماعی و به زبان ساده به ملاقات‌ها و به درد دل یکدیگر رسیدن‌ها که در احادیث بر آن تأکید شده کمک کند. ساکنان شهر باید بتوانند مشکلات و غم و غصه و درد خود را در فضای روحانی مسجد با دوستان خود در میان بگذارند و در حل مشکلات بکوشند.

محوریت مسجد از جهت جغرافیائی و فیزیکی:

طراحی مسجد باید به گونه ای باشد که با توجه به نیازهای فرهنگی عصر حاضر، جوابگوی نیاز ساکنان باشد. یکی از شاخص‌های مهم در این قسمت، محور بودن شبستان و محل عبادت در طراحی و معماری مسجد است. در طراحی ساختمان مسجد باید بهترین نقطه از زمینِ مربوط به شبستان مسجد اختصاص یابد. معماری شبستان مسجد باید طوری باشد که بهترین فضا ازنظر شکل و طراحی به محل اصلی عبادت و برگزاری نماز جماعت اختصاص یابد (رضایی بیرجندی،۱۳۱۲ : ۱۱۱). الگوی شبکه معابر و دسترسی به مسجد باید از نظمی سازمان یافته و گوناگون پیروی کند. فاصله دورترین نقطه محله تا مسجد نباید بیش ازحد توانائی سالمندان و کودکان برای پیاده روی باشد.

بر اساس حدیث پیامبر اکرم (ص) و امیر مؤمنان (علیه السلام) فاصله دورترین نقطه محله تا مسجد حدود ۴۲ خانه که حدود ۴۲۲تا ۵۲۲ متر است پیشنهاد گردیده است. همچنین قرار گرفتن مسجد در مرکزیت محله از شاخص‌های دیگر است. قرار گرفتن مسجد در مرکز محله، باعث عدم ایجاد فاصله چشمگیر بین منازل با مسجد می شود و امکان دسترسی آسان تر تمام منازل در یک محله به مسجد فراهم می شود (شاکری ومحمدی: ۱۳۱۱). باید مساحت مسجد با جمعیت بخش مسکونی)محله) در شهرهای اسلامی هماهنگی داشته باشد و به وسیلۀ مسجد و شعاع عملکرد آن باید محدودۀ محله را تعریف کرد. (پورجعفر، ش۵۴ : ۲۱).

نوع مصالح برای بافت‌ها و جداره‌ها نیز بهتر است بومی، اصیل، ماندگار و مقاوم باشد. رنگ‌های مورد استفاده باید از اصالت و کیفیت بومی و محلی برخوردار بوده و در هماهنگی با پیرامون و عرف محلی مورداستفاده قرار گیرد.

مسجد محوری در تبیین رهبر معظم انقلاب

آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (دام ظله) مسجد محوری را به شرح ذیل تبیین می نمایند: “ذِکر و نماز و نیایش آنگاه که با سامان زندگی اجتماعی درهم می آمیزد معجزه اسلام را در آرایش منظومه احکام عبادیِ آن آشکار می سازد. مسجد، مظهری از این درهم آمیختگی است. نماز در مسجد و با جماعت مؤمنان، همگانی نشستن برگِردِ سفره میهمانی خداوند است، و این خود، بارشِ رحمت الهی را انبوه تر و دل نشین تر می سازد. به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین می گردد و سخن حق و آموزش دین و اخلاق و سیاست در آن بیش از هر جای دیگر بر دل وجان می نشیند و به زندگی فرد و جامعه، سمت وسوی خدائی می دهد. مسجد را با این نگاه باید نگریست. روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه می سازد در هر جا سامان زندگی است، مسجد، مرکز و کانون اصلی است. در بنای شهر و روستا، در مدرسه و دانشگاه، در مراکز جمعیتی از بازارهای کسب وکار تا فرودگاه‌ها و جاده‌ها و پایانه‌های سفری و تا آسایش‌ها وبیمارستان‌ها وبوستان‌ها وگردشگاه‌ها، درهمه وهمه باید مسجد را همچون قطب ومحور بنا‌نهاد” (۱۹/۰۷/۱۳۹۰).

بنابراین به نظر نمی رسد که در جامعه اسلامی غیر از مسجد، محور وکانونی را بتوان در نظر گرفت.اگر اشکالی وجود دارد به این دلیل است که این محور، جابجا شده و مسجد تضعیف شده است. اگر مسجد تضعیف شد باید منتظر پیامدهایش باشیم. لذا جامعه اسلامی غیر از مسجد محوری، یعنی عبودیت محوری، نمی تواند به نحو دیگری طراحی شود و کارش را پیش ببرد.