نقش‌ها و کارکردهای مسجد در رشد و تعالی خانواده

برگرفته از کتاب : ساماندهی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی ، نوشته دکتر مهدی ناظمی اردکانی وحمید شریفی زارچی

خانواده به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی و سنگ بنای شکل گیری جامعه در همه ادیان و فرهنگ‌ها از اهمیت والایی برخوردار است (ساروخانی، ۱۳۷۰). خانواده نه تنها به وجود نوع انسانی استمرار می‌بخشد، بلکه پایه زندگی سالم فردی و اجتماعی نیز هست. نیازهای جسمی، روانی، اقتصادی، اجتماعی و معنوی آدمی در سایه خانواده سالم برآورده می‌‌شود. به همین دلیل خانواده دارای ابعاد زیستی، عاطفی، اجتماعی و معنوی می‌باشد. به جهت اهمیت این نهاد مقدس، در طول تاریخ همواره عالمان و مصلحان و نیز ادیان گوناگون، سعی در تحکیم آن نموده و قوانین و توصیه‌هایی برای استحکام آن عرضه کرده‌اند. دین اسلام مانند سایر ادیان، انسانها را به ازدواج توصیه کرده و خانواده محبوب‌ترین و عزیزترین نهاد بشری معرفی کرده است (مجلسی، ۱۴۱۲). پیامبر اسلام (ص) تشکیل خانواده را بخشی از سنت خود می‌داند و تأکید می‌کند هر کس آن را ترک کند، از روش پیامبر (ص) فاصله گرفته است (همان).

در قرآن کریم و سنت معصومین (علیهم السلام) آیات و روایات فراوانی وجود دارد که در آنها بر آثار مثبت فردی و اجتماعی نهاد خانواده تأکید شده است که از جمله آنها می‌توان به رشد فوق العاده دینداری و کامل شدن شخصیت (مطهری، ۱۳۷۲) اشاره کرد. سلامت خانواده تأثیرات مهمی بر زوجین، فرزندان و کارآمدی فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه دارد. نارضایتی و ناکامی در ارضای نیازهای عاطفی روانی خانواده، جامعه را در معرض آسیب‌های زیادی قرار می‌دهد که دامنه آن از افسردگی، پرخاشگری و وسواس تا استعمال مواد مخدر و روابط نامشروع جنسی گسترده است. فرزندان چنین خانواده‌هایی نیز، اغلب سرنوشت شوم وناخوشایندی در پیش دارند (شریفی نیا، ۱۳۹۳: ۱۴۸). روشن است که بیشتر آثار فردی و اجتماعی خانواده در پرتو برپایی خانواده سالم و موفق شکل خواهد گرفت.

با این وجود، اکنون حفظ و استمرار خانواده سالم و بی مشکل در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف دشوار شده است. مسجد مهمترین و عالی ترین کانون الهی در جهت رشد و شکوفایی معنوی، معنوی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی، خانواده‌ها در اعصار مختلف بوده است. این مکان‌های مقدس علاوه بر نقش مهمی که در عبودیت و بندگی خداوند دارند، می‌توانند زمینه تقویت همبستگی و تحکیم نهاد مقدس خانواده را نیز فراهم سازند. کم نبوده‌اند کسانی که با رفت وآمد به مسجد، از ضلالت و گمراهی نجات یافته و راه سعادت و نیک بختی را پیدا کرده‌اند. ظرفیت‌های مسجد در بازسازی روح و روان مؤمنین به گونه‌ای است که یک فرد یا خانواده مسجدی، تفاوت آشکاری با افراد یا خانواده‌های غیرمسجدی دارند. افراد و خانواده‌های مسجدی اغلب مؤمن‌تر، معنوی‌تر، اخلاقی‌تر، مهربان‌تر، با نشاط‌تر، منظم‌تر، باحیاتر و در مسائل دینی آگاه‌ترند.

این امر به خاطر خصوصیات ویژه و منحصر به فردی است که مسجد واجد آن است و به تدریج در اشخاصی که با مسجد انس دارند، تجلی می‌یابد. از این رو، هر قدر اعضای خانواده‌ها بیشتر در مساجد حضور یابند، امکان تعالی آنها بیشتر می‌شود و آرامش درون خانواده نیز افزایش می‌یابد (همان: ۱۵۵). از این رو، اگر جوامع اسلامی خواستار نظام خانوادگی مطلوب و سرشار از معنویت و اخلاق هستند، باید به این کانون‌های مقدس و بوستان‌های الهی که در طول تاریخ مهبط عبادت، معرفت و ارزش‌های اسلامی بوده اند، بیشتر توجه نمایند و با فراهم آوردن زمینه حضور خانواده‌ها در مساجد، نهاد خانواده را پایدار و مستحکم نموده و از این طریق با کاهش آسیب‌ها و مفاسد، به ایجاد جامعه ای سالم و پویا کمک کنند (همان: ۱۷۶).

براساس ارتباط فیمابین مسجد و خانواده و نقش مکملی آنها، مهم‌ترین کارکرد مسجد در ارتباط با خانواده، همان تتمیم و به کمال رساندن تربیت دینی انسان و اعطای حیات طیبه واقعی برای اعضای خانواده است. در همین ارتباط، مسجد دو کارکرد و نقش کلیدی و اساسی را برعهده دارد؛ – آشنایی با ارزش‌ها و نگرش‌های دینی (معرفت بخشی) برای رسیدن به تکامل و قدم نهادن در وادی تربیت دینی، نخستین گام کسب «معرفت و آگاهی» از ماهیت و چیستی آموزه‌های آن است که مسجد به عنوان یک ابزار و بستر زمینه‌ساز، نقش به سزایی را در نیل بدین هدف می‌تواند داشته باشد.

چنانچه مسجد که در عصر نبوی (ص) و دوره‌ خلفای راشدین، مجمع نو مسلمانانی شد در باب آشنایی با آموزه‌های اسلامی و استماع سخنان پیامبر (ص) در باب آیه‌های قرآن، تبلیغ دین و ابلاغ احکام شرع، و مسائلی از این قبیل. در واقع، «مسجد» کهن‌ترین دانشگاه اسلامی و اساسی‌ترین پایگاه تعلیم در تاریخ اسلام است و البته مسجد در طول تاریخ این کارکرد را همواره حفظ نموده است و عمده‌ترین و اصیل‌ترین مرکز تعلیم معارف دینی بوده است. البته در حال حاضر و حسب گسترش روزافزون ساختار نهادی جوامع، نهادهای زیادی شکل گرفته‌اند که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم از طریق رسانه‌ها در امر تعلیم و آموزش معارف و مهارت‌های مورد نیاز خانواده فعالیت می‌کنند که برخی از این نهادها نه تنها کمک کننده به مسجد نیستند بلکه به دلیل رویکردهای مادی و انحرافی از تعالیم دینی، حتی مشکل‌ساز نیز شده‌اند و خروجی آنها خانواده متعالی مورد پسند اسلام نیست و لذا بحث از جایگاه مسجد در معرفت‌بخشی به خانواده صرفاً جنبه ایجابی ندارد بلکه حسب ضرورت جنبه سلبی نیز به خود گرفته است و در میدان رقابت سنگین موجود که رقبای آن با تمام تلاش سعی در شکل دهی به خانواده به نحو دیگری دارند، مسجد وظیفه دارد علاوه بر اعطای معرفت اصیل، معارف بدلی را نیز شناسائی و خنثی نماید. (ولی زاده، ۱۳۹۳: ۶۵).

آشنایی با سبک زندگی اسلامی و آموزش عملی تربیت دینی (الگوسازی) مسجد مکانی است برای تمرین خلق و خوی پسندیده انسانی، زیرا خداوند می‌فرماید: «فیه رجال یحبون ان یتطهّروا» (توبه: ۱۰۸). در مسجدی که براساس تقوا و پارسایی تأسیس شده باشد و برخی آسیب‌های مبتلی به نهاد مسجد را نداشته باشند، انسان‌های پاکی در آن حضور دارند که دوست دارند از رذائل و بدی‌ها بدورو پاکیزه باشند اینها افرادی هستند که اهتمام دارند ارزش‌های دینی را حسب آنچه از قرآن و معصومین (علیهم السلام) صادر شده است، در رفتارهای عینی و عملی خود متبلور سازند و خود را متخلق به اخلاق دینی و مراعی سبک زندگی دینی نمایند و لذا طبیعتاً رفت و آمد با چنین انسان‌های پاک و تقوی پیشه‌ای به عنوان بهترین الگوهای عملی برای خانواده مرتبط با مسجد به شمار آمده و تأثیرات عمیق و سریعی بر رفتارهای خانواده خواهد گذارد (همان: ۶۶).

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *