مروری بر آیات مربوط به مسجد در قرآن کریم-۱

آیات متعددی در قرآن کریم وجود دارد که به واژه مسجد اشاره شده است ،واژه مسجد ۲۸بار در قرآن کریم ذکر شده است که در ۲۲مورد به صورت مفرد و در ۶مورد دیگر به صورت جمع آمده است.

آیاتی که واژه مسجد در آنها به صورت مفرد ذکر شده است (بقره۱۴۵،۱۵۰،۱۵۱،۱۹۱،۱۹۶،۲۱۷؛مائده ۲؛ اعراف:۲۹و۳۱؛انفال:۳۴؛توبه:۷؛اسرا:۱؛کهف:۲۱؛ عنکبوت:۷؛فتح:۲۵و۲۷؛حج:۲۵)آیاتی که واژه مسجد به صورت جمع در آن ها ذکر شده است(بقره:۱۱۴،۱۸۷؛ توبه :۱۸و۱۷؛حج:۴۰؛جن:۱۸) باتوجه به تفصیل بحث به ۴ ایه از مسجد به طور اجمالی پرداخته شده و در پایان بخش بصورت فهرست به ایات دیگر اشاره شده است.

آیه اول: وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَی فِی خَرَابِهَا أُولَئِکَ مَا کَانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الْآخِرَهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ترجمه: و کیست ستمکارتر از آن که مردم را از ذکر نام خدا در مساجد منع کند و در خرابی آن اهتمام و کوشش نماید؟ چنین گروه را نشاید که در مساجد مسلمین در آیند جز آنکه (بر خود) ترسان باشند. این گروه را در دنیا ذلت و خواری نصیب است و در آخرت عذابی بزرگ. سوره بقره/ ۱۱۴

بنابر آنچه از شأن نزول‌ها و برخی روایات بدست می‌آید، آیه درباره‌ی کسانی نازل شده است که درصدد تخریب مساجد برآمده بودند.در طول تاریخ، تخریب مساجد ویا جلوگیری از رونق آنان بارها به دست افراد منحرف و طاغوت‌ها صورت گرفته است. از تخریب بیت‌المقدّس و آتش زدن تورات به دست مسیحیان به رهبری شخصی به نام «فطلوس» گرفته تا ممانعت قریش از ورود مسلمانان به مسجدالحرام، نشانه‌ای از همین تلاش‌هاست.

امروز نیز از یک سو شاهد تخریب مساجد باقیمانده از صدر اسلام در کنار قبور ائمه بقیع علیهم السلام‌ به بهانه مبارزه با شرک هستیم و از طرف دیگر ویرانی مساجد تاریخی، همانند مسجد بابری در هند که نشانگر قدمت مسلمانان در شبه قارّه هند است، به چشم می‌بینیم.

اینها همه حکایت از روحیّه‌ی کفرآلود طاغوت‌ها و جاهلانی دارد که از یاد ونام خداوند که در مراکز توحید طنین انداز می‌شود، وحشت دارند. این آیه به والدین و بزرگانی که از رفتن فرزندانشان به مساجد ممانعت به عمل می‌آورند، هشدار می‌دهد. (اگر خرابی مسجد ظلم باشد پس آباد کردن مسجد، انفع کارها می‌باشد. تفسیر فخررازی.)

پیام ها

۱ – خرابی مسجد تنها با بیل و کلنگ نیست، بلکه هر برنامه‌ای که از رونق مسجد بکاهد، تلاش در خرابی آن است. «مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ»

۲ – مساجدی مورد قبول هستند که در آنها یاد خدا زنده شود. مطالب خداپسند و احکام خدا بازگو شود. «یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ»

۳ – دشمن از در و دیوار مسجد نمی‌ترسد، ترس او از زنده شدن نام خدا و بیداری مسلمانان است. «أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ»

۴ – مساجد سنگر مبارزه‌اند، لذا دشمن سعی در خرابی آنها دارد. «سَعی‌ فِی خَرابِها»

۵ – مسجد باید پررونق و پرمحتوا وهمانند سنگر فرماندهی نظامی باشد. همچنان که جاسوس از رخنه به مراکز نظامی در وحشت و اضطراب است، باید مخالفان و دشمنان نیز از نفوذ و ورود به مساجد، در ترس ونگرانی باشند. «ما کانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوها إِلَّا خائِفِینَ» تفسیر نور جلد ۱ – صفحه ۱۸۵

آیه دوم: ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدینَ عَلی‏ أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النَّارِ هُمْ خالِدُونَ ۱۷ إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاهَ وَ آتَی الزَّکاهَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسی‏ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدینَ ۱۸ ترجمه: مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند در حالی که به کفر خویش گواهی می دهند! آنها اعمالشان نابود ( و بی ارزش ) شده و در آتش ( دوزخ ) ، جاودانه خواهند ماند! ۱۷ مساجد خدا را تنها کسی آباد می کند که ایمان به خدا و روز قیامت آورده ، و نماز را برپا دارد ، و زکات را بپردازد ، و جز از خدا نترسد امید است چنین گروهی از هدایت یافتگان باشند ۱۸ سوره توبه ۱۷ / ۱۸

مسجد، پایگاه مهّم عبادی و اجتماعی مسلمانان است. بنابراین، هم متولّیان آن باید صالح و پاک باشند و هم برنامه‌هایش سازنده و تربیت کننده، هم بودجه‌اش مشروع و حلال باشد و هم مسجدیان اهل تقوا و خدایی و مورد تکریم. وگرنه اگر سازندگان مساجد، جبّاران و سلاطین باشند و پیشنمازان، افراد بی‌سواد و ترسو و خادمان نیز وارفتگان بی‌حال، طبعاً مساجد از هدف اصلی خود که آبادی معنوی است، دور خواهند ماند.

به گفته‌ی مرحوم فیض کاشانی در تفسیر صافی، تعمیر مسجد شامل مرمّت، نظافت و فرش کردن، روشنایی، تدریس و تبلیغ می‌شود. در قرآن ۳۲ بار از زکات یاد شده که ۲۸ بار آن در کنار نماز بیان شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اذا رأیتم الرّجُلَ یعتاد المسجدَ فاشهَدُوا له بالأیمان» «۱» همین که دیدید کسی به مسجد رفت و آمد می‌کند، به ایمان او گواهی دهید. در احادیث برای کسانی‌که به مسجد رفت و آمد می‌کنند، بهره‌های فراوان ذکر شده است، از جمله: پیدا کردن دوست و برادر دینی، آگاهی‌های مفید، ارشاد و دوری از گناه، برخورداری از نعمت و رحمت الهی. «۲»

پیام ها

۱ – تولیت و تعمیر مسجد شرایطی دارد: الف: از جهت اعتقادی، ایمان به مبدأ و معاد. «آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» ب: از نظر عملی، برپا داشتن نماز وپرداخت زکات. «أَقامَ الصَّلاهَ وَ آتَی الزَّکاهَ» ج: از جهت روحی، شجاعت و نفوذناپذیری. «لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ» (اگر متولّی مسجد، شجاع باشد، مسجد نیز کانون حرکت‌های ضدّ ظلم خواهد بود)

۲ – وظیفه‌ی متولّیان مساجد و تعمیرکنندگان آنها، رسیدگی به محرومان است. إِنَّما یَعْمُرُ … آتَی الزَّکاهَ

۳ – ایمان از عمل جدا نیست، «آمَنَ‌ … وَ أَقامَ‌» نماز از زکات جدا نیست، «أَقامَ الصَّلاهَ وَ آتَی الزَّکاهَ» و مسجد از انقلاب جدا نیست. «مَساجِدَ اللَّهِ‌ … وَ لَمْ یَخْشَ‌»

۴ -با وجود ایمان، عمل صالح، نماز، زکات و شجاعت، باز هم مغرور نشویم، هنوز خطر انحراف وجو دارد. «فَعَسی‌ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ» ۱)تفسیر درّالمنثور ۲)وسائل الشیعه و تفسیر درّالمنثور. تفسیر نور(۱۰جلدی)، ج‌۳، ص: ۳۹۳