ارکان مغزافزاری مسجد – ۱

دنباله مطلب ارکان مسجد

۳- ارکان مغز افزاری

مغزافزار مسجد منظور نیروی انسانی مرتبط با مسجد است که در بخش‌های مختلف مسجد و کارکردهای آن مشغول به نقش آفرینی هستند.

۱-۳- امام جماعت

رکن اصلی مسجد و قوام مسجد به امام جماعت آن است. امام جماعت در صورتی که در جایگاه واقعی خود قرار گیرد و خود را متولی عملیاتی کردن کارکردهای مسجد بداند، جهت دهنده و هدایت کننده تمامی فعالیت‌ها مسجد خواهد بود. دسترسی آسان به مسجد، نیاز ضروری مؤمنان و جوانان و نوجوانان ما است. روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایه‌ی حیات مسجد است. امامان جماعت باید آماده‌سازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفه حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگی به امور مساجد و حوزه‌های علمیه در همه ‌جا آنان را یاری دهند. (۲۰/۷/۸۹) در هر مسجد، امام جماعت عاملی مهم در پیشرفت مسجد است و چنانچه شرط‌های لازم را داشته باشد تاثیر بسزایی در تحقق کامل کارکردهای مسجد ایفا می‌نماید.

با توجه به شان امام جماعت در مسجد می‌توان امام جماعت را به مثابه یک مدیر در نظر گرفت که سازمان مسجد را مدیریت می‌نماید. با در نظر گرفتن امام جماعت به مثابه یک مدیر، در ادامه به دنبال آن خواهیم بود تا ویژگی ها و شایستگی های یک امام جماعت مطلوب را احصاء نماییم. شناخت شایستگی های کلیدی مدیران، همواره در کانون توجه محققان بوده است.

شناخت ابعاد شایستگی های مدیریتی، هم برای توسعه و هم برای ارزیابی مدیران یک عامل اساسی به شمار می‌آید. در تعریف شایستگی مدیران گفته-اند: خصوصیات و رفتارهایی که منجر به اثربخشی مدیران در محیط شغلی شود؛ مانند: دانش، مهارت‌ها، ویژگی های شخصیتی، نگرش، اعتبار حرفه‌ای، و عمومی (غفاریان، ۱۳۷۹).

در تعریف دیگری، شایستگی، ویژگی اساسی یک شخص بیان شده که از نظر علی یا عملکرد اثربخش یا برتر فرد در یک موقعیت شغلی مربوط است (اسپنسر، ۱۹۹۳).

شایستگی، دارا بودن دانش، مهارت، توانایی یا کی کیفیت به شیوه‌ای است که قابل نشان دادن ، مشاهده یا قابل تغییر است ( کینگ و اوانز، ۱۹۹۱). بویاتزیس دامنه‌ای از عوامل را در موفقیت مدیران دخیل می داند. وی این عوامل را مانند کیفیت‌های فردی، انگیزه‌ها، تجربه و ویژگی‌های رفتاری، تحت عنوان شایستگی چنین تعریف می‌کند: ظرفیت موجود در فرد که منجر به رفتاری برای برآوردن مطالبات شغلی موجود در چارچوب پارامترهای محیط سازمانی می‌شود و به نوبه‌ی خود، نتایج مطلوب را به وجود می‌آورد ( بویاتزیس، ۱۹۸۲).

غفاریان در یک جمع بندی مولفه های شایستگی مدیران در شش گروه کلی ( در دو بعد فردی و اجتماعی شایستگی) قرار می دهد:

الف) ابعاد فردی شایستگی شامل؛

۱- دانش و معلومات نظری: دانش و معلومات نظری پرسابقه‌ترین بعد توسعه‌ی مدیران است. توسعه ی دانش و معلومات زیربنای توسعه ی مهارتها، نگرش و بینش به شمار می‌رود. مواردی از معلومات مورد نیاز مدیران عبارتند از: اصول مدیریت و رهبری، جامعه شناسی، مدیریت منابع انسانی، روش تحقیق، علم حقوق و احکام شرع

۲- مهارتها، مهارت، توانایی پیاده سازی علم در عمل است. در یک تقسیم بندی متداول، مهارت های مورد نیاز مدیران را سه نوع دانسته اند و آن ها را بدین صورت تعریف کرده اند: مهارت ادراکی؛ یعنی، توانایی فهمیدن پیچیدگی های کل سازمان و آگاهی از این که آیا شخص متناسب با شرایط سازمان عمل می کند یا نه؟ این آگاهی موجب می شود که فرد به جای این که فقط بر مبنای هدف ها و نیازهای گروه نزدیک و بلافصل خود عمل کند، اقدامات خود را بر هدف های کل سازمان استوار سازد. مهارت انسانی، تواناییی و قدرت تشخیص در کار کردن با مردم و انجام کار به وسیله‌ی آنها بوده که شامل درک و فهم انگیزش و به کار بردن رهبری موثر است. مهارت فنی، عبارت است از توانایی حاصل از تجربیات، آموزش و کارآموزی لازم برای به کارگیری دانش، روش‌ها، فنون و تجهیزات لازم برای انجام کارهای خاص

۳- ویژگی‌های شخصیتی: شخصیت عبارت است از مجموعه الگوهای منحصر به فرد و نسبتاً ثابت رفتاری، احساسی و فکری که انسان ها از خود بروز می‌دهند. برخی از ویژگی های شخصیتی عبارتند از: اعتماد به نفس، برون‌گرایی، شجاعت، مسوولیت‌پذیری و خون سردی

۴- نگرش: موازین ارزشی تصمیم گیرنده، یکی از عمل گرهای اصلی در شکل گیری تصمیم می‌باشد. مجموعه ارزش-ها یکی از مهم ترین عوامل متمایزکننده‌ی مدیران از یک دیگر است. برخی از این عوامل عبارتند از: باور به پاسخ‌گویی در برابر خداوند، محترم شمردن مردم، پای‌بندی به اخلاق حرفه‌ای، امید به جهان آخرت، نگرش به انسان، نگرش توحیدی.

ب) ابعاد اجتماعی شایستگی شامل ؛

۱- اعتبار حرفه‌ای: این مقوله به جایگاه مدیر در شبکه‌ی ارتباطات حرفه‌ای بر‌می گردد و عبارت است از قابلیت برقراری ارتباط با افراد موثر و درخواست از آنان با احتمال زیاد پذیرش.

۲- اعتبار عمومی: این موضوع به جایگاه غیرحرفه‌ای یک مدیر در اجتماع بر‌می‌گردد ( غفاریان، ۱۳۷۹) در این قسمت، ویژگی های یک مدیر و رهبر اسلامی شایسته بیان می‌شوند؛ سپس ویژگی های مطلوب یک امام جماعت طبق ادبیات نظری موجود ارایه خواهد شد.

برخی ویژگی‌های یک رهبر اثربخش را در جوامع اسلامی این گونه برشمرده‌اند: ا- تقوی ۲- رفق و مدارا ۳- الفت و محبت ۴- دفع بدی با خوبی ۵- سعه‌ی صدر ( پیروز و همکارانش، ۱۳۸۵).

نبوی ویژگی های فردی رهبر در آیات و روایات را بدین صورت بیان می‌کند: ا- سعه‌ی صدر (حلم، متانت در شادی‌ها، مقاومت در برابر مشکلات، تحمل افکار مخالف، پرهیز از مستی ریاست) ۲- هوش ۳- توانمندی های علمی و فنی۴- تحمل افکار مخالف ۵- سعی و کوشش ۶- پشتکار ۷- شجاعت ۸- شهرت ۹- سخنرانی (تفهیم کلام و زیبایی کلام ) ( نبوی، ۱۳۸۵).

برابر نظر مرکز رسیدگی به امور مساجد، ویژگی های مدیر اسلامی عبارتند از: ۱- ایمان و تقوا ۲- عدالت و امانت داری ۳- توانایی ۴- اخلاق و برخورد نیکو و زیبا ۵- سعه‌ی صدر و تسلط بر خود ۶- خردورزی ۷- تعادل ۸- تواضع ۹- جدیت و پرتلاش ۱۰- صداقت و وفای به پیمان ۱۱- خواهان دانش جدید و افق های نوین فعالیت ( مرکز رسیدگی به امور مساجد، ۱۳۸۶)

مرکز یاد شده، ویژگی های امام جماعت را چنین برمی‌شمارد: امام جماعت باید از نظر علمی با قرآن و تفسیر، روایات و سخنان ائمه (علیهم السلام) آشنا باشد و توان پاسخ گویی به سوالات فقهی و شبهات جدید کلامی را داشته باشد و از اخبار کشور و جهان آگاه باشد. از نظر گفتاری باید از پرحرفی و کلمات بیهوده، غیبت و بدگویی پرهیز کند. از نظر برخورد نیز باید گشاده‌رو و خوش‌برخورد باشد؛ شخصیت افراد را حفظ کند و از تحقیر و تمسخر و پوزخند پرهیز کند.

امام جماعت دارای چهار وظیفه‌ی اساسی است: ۱- اقامه‌ی نماز جماعت ۲- تعلیم و تربیت و نشر معارف ۳- رهبری و مدیریت مسجد ۴- برقراری ارتباط پیروی از سنت و سیره‌ی پیامبر (ص) برای موفقیت امام جماعت در مسوولیت خود بسی خطیر و مهم است. برخی از اصول سیره ی فردی و اجتماعی پیامبر (ص) عبارتند از: نظافت، آراستگی ظاهر، معطر بودن، سلام کردن، مصافحه، گشادگی چهره، برقراری ارتباط صمیمانه و احترام و ادب ( مرکز امور رسیدگی به امور مساجد، ۱۳۸۵).

تقوا یکی از ویژگی های مهم امام جماعت است. ذات اقدس الهی در آیه‌ی ۳۴ سوره‌ی انفال، اولیا و سرپرست مسجدالحرام را فقط متقین می‌داند: ان اولیاوه الا المتقون. از طرفی در آیه‌ی ۱۸ سوره توبه، انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الاخر و اقام الصلوه و آتی الزکوه و لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المعتدین، شرایطی را برای تعمیرکنندگان و آبادکنندگان مساجد معرفی می‌کند که عبارتند از: ایمان به خدا، ایمان به قیامت و روز رستاخیز، اقامه‌ی نماز، پرداخت زکات، شجاعت و ترس از خدا. به طور خلاصه، شایستگی های امام جماعت مبتنی بر منابع و متون در جدول آمده است. ابعاد مولفه‌ها شاخص ها شایستگی های امام جماعت دانش-مهارت ادراکی: دید کلان و تفکر راهبردی، تفکر تحلیلی، درک و تشریح رسالت، اهداف و ارزش های مسجد در اسلام، تفکرخلاق انسانی: رهبری، مخاطب شناسی، اصلاح ذات البین، تشویق و حمایت، به کارگیری افراد، شنود موثر، ارتباط موثر با مخاطبان، فن خطابه، آراستگی، ایجاد گروه های هدایت جلسات فنی: دانش دینی، دانش روز، آگاهی سیاسی، دانش مدیریت، دانش مشاوره و روان شناسی، شناخت خرده فرهنگ ها، قرائت صحیح نماز و قرآن فضایل اخلاقی و رفتاری عدالت فقهی و تقوا- اجتناب از گناهان کبیره و عدم اصرار بر گناهان صغیره- صداقت و وفای به عهد- امانت داری- خلق نیکو- سعه‌ی صدر: حلم و بردباری، تحمل افکار مختلف، مقاومت در برابر مشکلات، متانت در شادی ها- تواضع- شجاعت- نظم و خودباوری تمایل- انگیزش تلاش و پشتکار در مسجد- اهتمام به حل مشکلات و امور مردم- تلاش برای حل مشکلات مردم و غمخواری و دلسوزی برای آنها- انگیزه‌ی خودسازی و تهذیب نفس